Ý nghĩa của nguyên tắc suy đoán vô tội

10/07/2025

Điều 13 BLTTHS năm 2015 quy định nguyên tắc suy đoán vô tội với nội dung sau: “Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định và có bản án kết tội của toà án đã có hiệu lực pháp luật. Khi không đủ và không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội, kết tội theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị buộc tội không có tội”.

Nguyên tắc suy đoán vô tội không chỉ là một điều khoản pháp lý đơn thuần mà còn là một tư tưởng nhân văn cốt lõi, thấm nhuần vào mọi hoạt động của tố tụng hình sự. Đây là một trong những nguyên tắc cơ bản nhất, đảm bảo tính công bằng, khách quan và bảo vệ quyền con người trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự ở Việt Nam.

Nguồn gốc và Sự phát triển
Nguồn gốc của nguyên tắc này có thể được tìm thấy từ Luật La Mã cổ đại, với câu nói nổi tiếng "innocent until proven guilty". Tuy nhiên, việc chính thức công nhận và đưa vào các văn kiện pháp lý quan trọng chỉ thực sự rõ nét từ thời kỳ Khai sáng. Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Pháp năm 1789 là một trong những văn bản đầu tiên khẳng định rõ ràng nguyên tắc này, tạo tiền đề cho việc đưa nó vào pháp luật của nhiều quốc gia trên thế giới.
Sau đó, nguyên tắc này tiếp tục được ghi nhận trong các công ước quốc tế về quyền con người, điển hình là Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền năm 1948 và Công ước Quốc tế về các quyền Dân sự và Chính trị năm 1966. Việc tham gia và phê chuẩn các công ước này đã thúc đẩy Việt Nam từng bước nội luật hóa nguyên tắc suy đoán vô tội vào hệ thống pháp luật của mình.

Bản chất và ý nghĩa của nguyên tắc suy đoán vô tội
Về bản chất, nguyên tắc suy đoán vô tội khẳng định rõ ràng: mọi cá nhân bị buộc tội đều được coi là vô tội cho đến khi tội lỗi của họ được chứng minh bằng một bản án có hiệu lực pháp luật của Tòa án. Điều này ngụ ý rằng việc một người bị điều tra, bắt giữ, hay thậm chí bị tạm giam không đồng nghĩa với việc họ là tội phạm. Xã hội, cơ quan nhà nước và công luận phải duy trì cái nhìn trung lập, không phán xét trước khi có kết luận cuối cùng từ cơ quan xét xử có thẩm quyền.
Ý nghĩa của nguyên tắc này vô cùng sâu sắc. Thứ nhất, nó đặt ra gánh nặng chứng minh tội lỗi hoàn toàn lên vai các cơ quan tiến hành tố tụng (Điều tra viên, Kiểm sát viên), chứ không phải người bị buộc tội. Người bị buộc tội không có nghĩa vụ phải chứng minh mình vô tội. Nếu không đủ chứng cứ để chứng minh tội lỗi, hoặc có những nghi ngờ không thể loại trừ, thì mọi nghi ngờ đó phải được giải quyết theo hướng có lợi cho người bị buộc tội, dẫn đến việc họ phải được tuyên bố vô tội hoặc trả tự do.
Thứ hai, nguyên tắc này là một lá chắn vững chắc chống lại nguy cơ oan sai. Trong một hệ thống mà người bị buộc tội được coi là vô tội cho đến khi có bằng chứng không thể chối cãi, áp lực phải chứng minh tội lỗi một cách chặt chẽ sẽ giảm thiểu khả năng kết án sai người. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh xã hội luôn khao khát công lý và phòng tránh những hậu quả đau lòng của việc kết án oan.
Thứ ba, suy đoán vô tội ngăn chặn việc đối xử tiêu cực với người bị buộc tội trước khi có phán quyết cuối cùng. Dù có bị tạm giữ hay tạm giam, họ vẫn có quyền được đối xử một cách tôn trọng, được bảo đảm các quyền cơ bản theo pháp luật như quyền im lặng, quyền có người bào chữa, quyền được bảo vệ bí mật đời tư, v.v. Việc này góp phần xây dựng một hệ thống tư pháp nhân văn hơn.

Trong hệ thống pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, nguyên tắc suy đoán vô tội đã được ghi nhận một cách rõ ràng. Điều này thể hiện qua các quy định nhấn mạnh vai trò của chứng cứ và trách nhiệm chứng minh của cơ quan tố tụng. Các quy định về quyền của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong việc không buộc phải khai báo chống lại mình, quyền được bào chữa, và yêu cầu mọi chứng cứ phải được thu thập hợp pháp và đánh giá khách quan đều là những biểu hiện cụ thể của nguyên tắc này.
Việc áp dụng nhất quán nguyên tắc suy đoán vô tội là chìa khóa để xây dựng một nền tư pháp minh bạch, công bằng và đáng tin cậy. Nó đòi hỏi các cơ quan tiến hành tố tụng phải tuân thủ nghiêm ngặt các thủ tục pháp luật, không được vội vàng kết luận hay thiên vị, và luôn đặt mục tiêu tìm ra sự thật khách quan lên hàng đầu. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi của cá nhân mà còn củng cố niềm tin của công chúng vào hệ thống pháp luật, góp phần duy trì trật tự và an toàn xã hội.